اختلاف در جهتاختلاف در جهت یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای شرط تحقق تناقض در قضایای موجهه است. ۱ - توضیح اصطلاحبرای تحقق در قضایای موجهه، علاوه بر اختلاف در کمّ و کیف، اختلاف در جهت نیز معتبر است، چون اگر دو قضیه موجهه در جهت مختلف نباشند در بعضی از موارد هر دو قضیه صادق و یا هر دو کاذب خواهند شد و تناقض محقق نمی‌شود؛ مثلاً هرگاه ماده واقعی در قضیه، امکان باشد و هر دو را به ضرورت مقیّد کنیم هر دو کاذب می‌شوند؛ مثلاً قضیه «همه انسان‌ها نویسنده‌اند بالضروره» کاذب است. اگر نقیض این قضیه را نیز به ضرورت مقید کنیم و بگوییم: «بعضی انسان‌ها نویسنده نیستند بالضروره» کاذب خواهد بود، زیرا نه سلب نویسندگی برای انسان ضرورت دارد و نه ایجابش. همچنین در همان موردی که ماده قضیه امکان است اگر هر دو قضیه را به امکان مقید کنیم، هر دو صادق خواهند شد؛ مانند «همه انسان‌ها ممکن است نویسنده باشند» و «بعضی از مردم ممکن است نویسنده نباشند». [۱]
فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال‌المیزان، ص۷۶.
[۲]
تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۷۱.
[۳]
مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۲۲۱.
[۴]
خوانساری، محمد، منطق صورى، ص۱۱۹.
[۵]
قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۱۱۹.
[۶]
شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات، ص۳۵.
[۷]
گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۱۳۱.
۲ - پانویس
۳ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «اختلاف در جهت»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۰/۲۷. رده‌های این صفحه : اصطلاحات منطقی
|